43. ฉนฺททานนิทฺเทสวณฺณนา

[399] กมฺมปฺปตฺเต สงฺเฆ สมาคเตติ สมฺพนฺโธฯ เอเตน สงฺเฆ อสมาคเต ฉนฺททานํ น รุหตีติ ทีปิตํ โหตีติ วทนฺติฯ เอตฺถายํ วิจารณา – ปญฺจภิกฺขุเก วิหาเร เอกสฺส ฉนฺทปาริสุทฺธิํ อาหริตฺวา เสสานํ อุโปสถาทิกรณํ อนุญฺญาตํ ปาฬิยํ (ปริ. 496-497) อฏฺฐกถายญฺจ (ปริ. อฏฺฐ. 487-488)ฯ เตสุ เอโก ฉนฺททายโก, เอโก ฉนฺทหารโก, เต มุญฺจิตฺวา น เอตฺถ สนฺนิปติโต สงฺโฆ ติณฺณํ สมูหภาวโต, ตสฺมา อสมาคเตปิ ทาตุํ วฏฺฏติฯ อาโรเจนฺเตน ปน สมาคเต เอว อาโรเจตพฺพํฯ อิธาปิ ‘‘หเรยฺยา’’ติ วุตฺตํ, น ‘‘เทเสยฺยา’’ติฯ ตตฺถ ฉนฺทหารเกน สทฺธิํ กมฺมปฺปตฺตานํ สนฺนิปาโต เวทิตพฺโพฯ

[400] อิทานิ ฉนฺททานวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอกํ ภิกฺขุ’’นฺติอาทิมาห (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา)ฯ

[401] (ก) ‘‘ฉนฺทํ ทมฺมี’’ติ เอตฺตกเมว อลํ, ‘‘หร, อาโรเจหี’’ติ อิเมหิ กิํปโยชนนฺติ เจ? วุจฺจเต – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตทหุโปสเถ ปาริสุทฺธิํ เทนฺเตน ฉนฺทมฺปิทาตุํ, สนฺติ สงฺฆสฺส กรณีย’’นฺติ (มหาว. 165) วุตฺตตฺตา ภควโต อาณํ กโรนฺเตน ‘‘ฉนฺทํ ทมฺมี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ฉนฺทหารโก เจ, ภิกฺขเว, ทินฺเน ฉนฺเท อนฺตรามคฺเค ปกฺกมติ, อนาหโฏว โหติ ฉนฺโท’’ติ (มหาว. 165) วุตฺตตฺตา ฉนฺทหารกสฺส อญฺญสฺส อปกฺกมนตฺถาย ปาริสุทฺธิํ เทนฺเตน ‘‘อิทํ กโรหิ เอวา’’ติ อาณาเปนฺเตน ‘‘ฉนฺทํ เม หรา’’ติ วุตฺตํฯ

‘‘ฉนฺทหารโก เจ, ภิกฺขเว, ทินฺเน ฉนฺเท สงฺฆปฺปตฺโต สญฺจิจฺจ นาโรเจติ, อาหโฏ โหติ ฉนฺโท, ฉนฺทหารกสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 165) วุตฺตตฺตา ‘‘ยทิตฺวํ สญฺจิจฺจ นาโรเจสฺสสิ, อาปตฺติํ อาปชฺชิสฺสสิ , อาโรเจหิ เอวา’’ติ ตสฺส อาจิกฺขนฺโต ‘‘อาโรเจหี’’ติ อาหาติ เอวเมตฺถ อิเมสํ ปทานํ สปฺปโยชนตา เวทิตพฺพาฯ เอวํ ปาริสุทฺธิทาเนปีติฯ

[402] เสสกมฺมนฺติ ยทิ สงฺโฆ อุโปสถคฺเค อญฺญํ อปโลกนาทิกมฺมํ กโรติ, ตํ กมฺมํ วิพาธติ, วิโกเปตีติ อตฺโถฯ

[403] ทฺวยนฺติ อุโปสถญฺจ เสสกมฺมญฺจาติ อตฺโถฯ นตฺตโนติ อตฺตโน อุโปสถํ น สมฺปาเทติฯ

[405] ‘‘เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา’’ติอาทิกํ (มหาว. 213) สพฺพูปจารํ กตฺวานาติ อตฺโถฯ

[406] ‘‘อิตฺถนฺนาเมน ปวารณา ทินฺนา’’ติ อาโรเจตฺวาฯ

[408] ปฏิชาเนยฺย นาหฏาติ (มหาว. 164-165, 213) ปาเฐ น อาหฏาติ นาหฏา, อาหฏา น โหตีติ อตฺโถฯ ตถา เหยฺยาติ วิพฺภมนาทีนิ กเรยฺยาติ อตฺโถฯ

[409] สุตฺโต วา นาโรจเยยฺย, อาหฏา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อนาปตฺติวาติ อนาปตฺติ เอวฯ ฉนฺททานวินิจฺฉโยฯ

ฉนฺททานนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

44. อุโปสถนิทฺเทสวณฺณนา

[411] สุตฺตุทฺเทโส สงฺฆสฺเสวฯ เสสานนฺติ ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วาฯ